W dzisiejszym świecie, w którym rozwój cywilizacji człowieka zaczął ingerować w stanowiska natury, kiedy przemysł czy rolnictwo, ale także procesy urbanizacyjne zaczęły wpływać na istnienie naturalnych przestrzeni niezbędnych dla życia zwierząt, istotnym stała się idea ochrona przyrody, w celu zachowania tej pierwotnej tkanki naszej planety. W tym celu powstał program „Natura 2000”. Jest to unijny program służący ochronie przyrody, który w taki sam sposób w naszym kraju, obejmuje tereny zielone, jak i w innych krajach należących do Unii Europejskiej. W jego skład wchodzi ponad 18% powierzchni, zarówno morskich, jak i lądowych, stanowiących obszary ochrony siedlisk znajdujących się w granicach Unii Europejskiej. Ponieważ to przepisy unijne regulują podstawę prawną do powstania programu „Natura 2000”, dlatego też jest on wdrożony jedynie w tych krajach, które były w stanie podpisać traktaty stanowiące podstawy do przystąpienia do programu. Polska znajduje się w programie ochrony przyrody „Natura 2000” od 2004 roku.
Obszary „Natura 2000” w Polsce
W naszym kraju istnieje 849 obszarów siedliskowych, oraz 149 obszarów ptasich, stanowiących ok. 20% powierzchni kraju, chronionych przez program „Natura 2000”. Są to obszary dzikiej flory i fauny, będące niezbędnymi terytoriami np.: do wylęgu ptaków, a także stanowiącymi miejsca ochrony zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, co ściśle określają przepisy prawne ustanowione przez Komisję Europejską. W skład obszarów „Natura 2000” wchodzi wiele lasów, puszcz i borów, a także dolin rzecznych, jezior i dorzeczy znajdujących się w wielu polskich województwach od dolnośląskiego, poprzez łódzkie i małopolskie, aż do kujawsko-pomorskiego.
Obszary objęte programem „Natura 2000” nie są jedyną formą ochrony przyrody w naszym kraju. Oprócz tej unijnej dyrektywy, instytucjami chroniącymi przyrodę są m.in. parki narodowe, rezerwaty przyrody czy parki krajobrazowe, w sumie istnieje 10 form ochrony przyrody, a program „Natura 2000” stanowi jeden z nich. Jednak ponieważ te tereny są kontrolowane przez prawo unijne, złamanie jakiegokolwiek zakazu do naruszania spokoju tych terenów, może wiązać się z surowymi karami ze strony Komisji Europejskiej. Obszary „Natura 2000” są ustanowione w miejscach, w których występują gatunki zagrożone wyginięciem i bardzo cenne przyrodniczo, oraz w których znajdują się siedliska rzadkich ptaków i zwierząt, dlatego w ich zasięg wchodzą wszystkie polskie parki narodowe, oraz krajobrazowe.
Historia obszarów chronionych w Polsce
Już w latach 90-tych sporządzane były wstępne projekty dotyczące wprowadzenia programu ochrony przyrody „Natura 2000”. Zarówno naukowcy z Instytutu Ochrony Przyrody, jak i Zakładu Ornitologii PAN, oraz pracownicy Ministerstwa Środowiska sporządzili plany miejsc wymagających ochrony, w skład których wchodziło mniej terenów niż obecnie. Te koncepcje rozwijano w kolejnych latach, gdyż od początku nie były przeprowadzone odpowiednie inwentaryzacje siedlisk i gatunków chronionych w naszym kraju, co spotkało się z odzewem Europejskiego Trybunału Konstytucyjnego. Polska musiała powołać Wojewódzkie Zespoły Specjalistyczne, które miały opracować dokładny plan terenów wymagających objęcia ochroną. Do 2012 roku zostały określone poprawki zarówno proponujące nowe tereny, jak i likwidujące inne, wchodzące do tej pory w skład „Natury 2000”. Obecna lista zawiera wszystkie, o ile nie większość, terenów do tej pory objętych ochroną w postaci jednej z form ochrony przyrody, istniejących w naszym kraju.
Znaczenie dla środowiska
Istotą ochrony przyrody jest zachowanie naturalnego środowiska niezbędnego dla życia wielu gatunków roślin i zwierząt, będących niekiedy gatunkami zagrożonymi i wymagającymi opieki. W tym celu powstała idea utworzenia rezerwatów, parków czy innych form ochrony przyrody, mających na zadaniu prawną ochronę terenów rzadkich i wyjątkowych. Ochrona przyrody to zarówno naprawa istniejących już miejsc, jak i ochrona przed destrukcyjną działalnością człowieka. Tym samym ochrona przyrody, to ochrona zarówno ekosystemów, jak i zamieszkujących je gatunków roślin lub zwierząt. Po oznaczeniu ich odpowiednim zapisem prawnym zdobywają nazwę specjalnych obszarów chronionych.
Ideę projektu „Natura 2000” możemy rozpatrywać w szerszej postaci, jako ochronę środowiska biologicznego, mającego znaczenie do zachowania balansu ekologicznego, oraz różnorodności biologicznej całego kontynentu. Obszary „Natura 2000” stają się ważne z istoty na funkcję jaką pełnią dla ekosystemu Europy, zapewniając dom dla wielu gatunków ptaków i zwierząt, przemierzających leśne i rzeczne krainy, oraz w którym znajdują się różnego rodzaju endemiczne gatunki roślin.
Jednak nawet po podjęciu prób ochrony gatunków zagrożonych, ich liczba wciąż pozostaje wysoka, a objęte ochroną siedliska w dalszym ciągu znikają i są niszczone. Wyznaczenie granic miejsc objętych ochroną „Natura 2000” to jedynie początek całego procesu, który ma na celu pomoc naturze w utrzymaniu swojej szaty biologicznej, która wciąż jednak jest zatruwana, zanieczyszczana i niszczona przez człowieka. Istotnym staje się informowanie ludzi o projektach ochrony przyrody, aby byli oni bardziej ostrożni w temacie zagrożonych gatunków, miejsc objętych ochroną i dbania o środowisko. Zapewni to, że w przyszłości, nie tylko będziemy mogli odetchnąć świeżym powietrzem, ale poprawie ulegnie także różnorodność sfery biologicznej naszej planety, którą będziemy mogli ustrzec przed zniszczeniem właśnie dzięki projektom ochrony przyrody takim jak „Natura 2000”.